گيل ها دراوايل سده ششم پيش از ميلاد نيز به استقلال زندگي مي كردند . آنها طبق تقاضاي كوروش هنگام محاصره ي بابل لشكري مركب از 20000 پياده و 4000 سوار به ياري او فرستادند . درحمله ي اسكندر به ايران كادوسيان به صورت قوايي نيرومند به ياري جنكجويان ايران شتافتند و استقلال خويش را همچنان ادامه دادند .

چون اردشير پس از درهم شكستن سپاه اشكانی به سلطنت رسيد با آشنايي به روح آزادگی مردم گيلان و آگاهي از بيرون راندن جانشينان اسكندر در صددجلب دوستي اين قوم برآمد . گيلانيان درجنگ شاپوراول بادولت روم كه به اسارت والرين انجاميد، نقش داشتند . در زمان سلطنت داريوش سوم حكومت اين سرزمين با گيل بن گيلان بود . با سقوط ساسانيان پاي نيروهاي مهاجم به ايران باز شد و بيشتر نقاط اين كشور به تصرف آنان درآمد . به سال 22 هجري ،  زمان خلافت عمر بود كه نخستين برخورد مردم ديلم با اعراب روي داد و با كشته شدن فرمانده ديلميان ، آنان به سرزمين خود عقب نشستند . تنها كار اعراب كه از تصرف سرزمين هاي آنان درمانده بودند ، اين بود كه پادگاني از سپاهيان خودرا در قزوين مستقرسازند و هرازگاهي بين ديلميان و اعراب جنگ هايي در مي گرفت ولي گيلان همچنان از تصرف آنان به دور ماند . قرن سوم هجري شاهد شدت يافتن مهاجرت علويان به گيلان بود . رفتار علويان و بسياري ديگر از كساني كه خلق و خوي اسلامي آنان رنگ زوال نپذيرفته بود مردم ديلم را فريفته ي رفتار و باورهای دينی آنان ساخت و بدين ترتيب زمينه هاي مسلمان شدن مردم گيل و ديلم فراهم آمد . با قيام حسن بن زيد علوی، پايه هاي حكومت علويان شيعه زيديه دراين سرزمين مستقر گرديد . جنگ و جدال ميان عمال خليفه و مردم گيلان هنگامي كه علويان درگيلان حكومت مي راندند پايان نمي يافت . دراين هنگام تنها گيلان و ديلمان بود كه توسط فرماندهان محلي اداره مي شد و بقيه ي نواحي ايران زيرفرمان كارگزاران خليفه بود.

آغاز تشكيل حكومت هاي محلي در گيلان را كه به صورت سلسله هائي درتاريخ از آنها ياد شده بايد از نيمه دوم قرن دانست . اين سلسله ها عبارتند از :

     - جستانيان كه ابتدا در رودبار الموت مستقر بودند و بعد به لاهيجان منتقل شدند .

-       آل وهسودان كه سلسله فرمان روايي آنان در 251هجري در دره علياي شاهرود و درناحيه شهرستان تشكيل يافت .

-        سالاريان كه در اواخر قرن سوم به سميران دست يافته و از آنجا برطارم نيز مسلط شدند .

     - آل زيار كه در دوران حكومت سامانيان بربخش هايي از گرگان و طبرستان و گيلان فرمان روايي داشتند .

-       آل بويه كه حكومت گيلان و برخي از نواحي ايران را برعهده داشتند.

گيلان در عصر حكومت تركان نيز سر به اطاعت آنان بر نتافت و گيلانيان در عالم اسلام نيز به نوعي استقلال توجه داشتند و با گرويدن به شيعه مخالفت خود را با حكومت بغداد نمايان ساختند. به گفته ي عده اي از مورخين گيلان در دوران سلطنت خوارزمشاهيان شامل دوازده ناحيه بود كه بر هر يك ، يكي از فرمان روايان يا اميران محلی گيلان حكومت مي كردند . بعد از حملـه ي مغولان به ايران نيز ، گيلانيان خــود را ازخدمتكـاري و دادن بـاج به مغـلان مستثنا مي دانستند. به سال 706 هجري زماني كه اولجاتيو قصد كرد گيلان را در تصرف خود در آورد حملات خود را از چهارجانب آغاز نمود . اولجاتيو چون يقين داشت كه مردم گيلان از اطاعت او سرخواهند پيچيد، قسمت هاي مختلف گيلان را به امراي محلي واگذار كرد و تنها به گرفتن خراج قناعت ورزيد . اما پس از اولجاتيو گيلانيان از پرداخت خراج هم خود داري كردند . در دوره ي تيموري نيز تيمور كه حمله به گيلان را جايز نمي ديد با ارسال نامه اي به حكومت آل كيا درگيلان فقط خواستارخراج شد ولي چون تيمور كه به قصد فتح چين عازم آن كشور بود، درگذشت ، مردم گيلان از دادن خراج نيزخودداري ورزيدند . گيلان پس ازعصرمغولان ، هم چنان كه به دوره ي پادشاهي صفويان نزديك مي شد به وسيله ي امراي محلي اداره مي گرديد و شاه تهماسب نيز حكـومت خان احمـدگيـلانی را بـه رسميـت شناخت در اين دوران اختلاف ولايات بيه پس و بيه پيش هرلحظه سبب بروز منازعاتي بين آنان مي گشت و با اين وضع خاندان كياييه از داخل پاشيـده مي شـد و اين وضع تا آغاز سلطنت شاه عباس ادامه داشت . شاه عباس كه ابداً به ادامه ي خود مختاري امراي محلي گيلان تمايلي نداشت ، منتظر فرصتي بود تا به خود مختاري خان احمد پايان دهد. پس از بروز وقايعي كه دامنه ي اختلافات شاه و خان احمد را وسيع تر ساخت سرانجام به دستور شاه ، لاهيجان از راههاي مختلف مورد حمله قرارگرفت . خان احمد شكست خورد و با كشتي عازم شيروان گرديد ، شاه عباس گيلان را ضميمه ي ولايات خود ساخت و حكام لاهيجان و فومن و گسكر را ازميان برداشت . شاه عباس پس از اين كار در دو منطقه ي بيه پيش و بيه پس حكام مخصوصي گماشت . از آن به بعد به استثناي 40 سالي كه آقاجمال فومنی و پسرش هدايت الله خان به استقلال درگيلان سلطنت كردند اين ولايت تحت قدرت حاكمي كه از مركز براي تمامي اين منطقه انتخاب مي شد قرارداشت .

 برداشته شده از  سایت ها و منابع دیگر